میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین المللی با عنوان حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که در نوامبر ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید.
کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی خود را برای ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو نامزد کنند و پس از ثبت، مسئولیت حفاظت از آثار ثبت شده بر عهده تمامی کشورهای عضو خواهد بود.
مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است.
ایران در تاریخ ۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ به این عهدنامه پیوست.
در این مقاله میراث فرهنگی و طبیعی ایران که در یونسکو به ثبت رسیده اند را معرفی می کنیم.
چغازنبیل
چغازنبیل نیایشگاهی باستانی است که در نزدیکی شهرستان شوش در استان خوزستان قرار دارد و اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو است.
این اثر در حدود سال 1250پیش از میلاد ساخته شده است و مربوط به دوره عیلامی هاست.
تخت جمشید
تخت جمشید شامل مجموعه کاخ هایی با شکوه است که از دوره هخامنشیان به یادگار مانده است و در نزدیکی مرودشت در استان فارس قرار دارد.
در حمله اسکندر مقدونی به ایران، کاخ های تخت جمشید به آتش کشیده شدند و بخش های بسیاری از آن از بین رفتند.
گردشگران بسیاری هر ساله از شکوه و عظمت این بنای تاریخی دیدن می کنند.
میدان نقش جهان
میدان نقش جهان یک میدان بزرگ به شکل مستطیل در شهر اصفهان است و در دوره شاه عباس صفوی ساخته شده است.
در چهار طرف میدان بناهایی با معماری خاص و بی نظیر وجود دارد. این بناهای تاریخی شامل عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه هستند.
تخت سلیمان
تخت سلیمان در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی واقع شده است.
این مجموعه در کنار دریاچه ای طبیعی ساخته شده است و مربوط به دوره اشکانیان، ساسانیان و ایلخانیان می باشد.
بخش های مختلف تخت سلیمان شامل آتشکده آذرگشنسب، ایوان خسرو، نیایشگاه آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک است.
ارگ بم
ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است و در نزدیکی شهر بم در کرمان قرار دارد.
این بنای تاریخی مربوط به دوران اشکانیان یا هخامنشیان است و متاسفانه در زلزله سال 1382 بخش های زیادی از آن تخریب شد اما هنوز گدشگران ایرانی و خارجی از این بنای با شکوه دیدن می کنند.
پاسارگاد
مجموعه ای از آثار باستانی به جای مانده از دوران هخامنشیان است که در شهرستان پاسارگاد استان فارس قرار دارد.
این مجموعه تاریخی شامل بخش هایی مانند آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه در زنجان، آرامگاه سلطان محمد خدابنده یا الجایتو، هشتمین پادشاه ایلخانیان است.
این بنا در سال 1302 تا 1312 ساخته شده است و از آثار مهم و ارزشمند معماری ایرانی و اسلامی محسوب می شود.
این گنبد از نظر ارتفاع بعد از کلیسای سانتاماریا و مسجد ایاصوفیه، سومین گنبد مرتفع جهان است.
بیستون
بزرگترین سنگ نوشته جهان، نخستین متن شناخته شده ایرانی از دوره هخامنشیان در این مجموعه واقع شده است.
برجسته‌ترین اثر بیستون سنگ نبشته آن است که مربوط به پانصد سال قبل از میلاد مسیح می باشد.
این مجموعه در شهرستان هرسین در نزدیکی شهر کرمانشاه قرار دارد.
مجموعه کلیساهای ارامنه
کلیساهای ارامنه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی که در قرون هفتم تا چهاردهم میلادی ساخته شده اند و معماری با شکوه و زیبایی دارند.
این کلیساها شامل قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور می‌شوند که در گذر زمان بازسازی شده اند.
سازه های آبی شوشتر
سازه های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره گیری از نیروی آب به عنوان محرک آسیاب های صنعتی ساخته شده است.
سازه های آبی شوشتر مجموعه ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال های دست کند و تونل های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می کنند.
سیستم آبی شوشتر نشان دهنده هوش و خلاقیت ایرانیان در آن زمان بوده که توانستند با ابزار و دانش اندک چنین سازه دقیقی را بسازند.
بازار تبریز
بازار بزرگ تبریز، بزرگترین بازار سرپوشیده ایران است که مساحت آن یک کیلومتر مربع می باشد.
بازار تبریز از بخش هایی مانند بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل شده است.
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یک از مکان های دیدنی شهر اردبیل است.
در طراحی معماری داخلی این آرامگاه از نشانه های تصوف بهره گرفته شده است.
قدمت این بنا به دوران صفویه بازمی گردد و آرامگاه‌های شاه عباس صفوی و شاهزادگان صفوی و نوادگانشان نیز در این مکان قرار دارند.
باغ ایرانی
باغ های ایرانی نمونه فرهنگ و معماری ایرانی است.
معماری باغ ایرانی، طبیعت چشمگیر، سیستم آبیاری منحصر به فرد و شکوه و زیبایی محوطه باغ، از اصلی ترین دلایل ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده است.
لیست باغ های ایرانی که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند:
- باغ پاسارگاد مرودشت، مربوط به دوره هخامنشیان
- باغ ارم شیراز مربوط به قرن‌های ۱۰ و ۱۱ هجری
- باغ شاهزاده ماهان کرمان، مربوط به دوره قاجار
- باغ چهلستون اصفهان، مربوط به دوره صفویه
- باغ فین کاشان، مربوط به دوره صفویه
- باغ عباس آباد بهشهر، مربوط به دوره صفویه
- باغ دولت آباد یزد، مربوط به دوره افشاریه
- باغ اکبریه بیرجند، مربوط به دوره زندیه
- باغ پهلوان پور مهریز، مربوط به دوره قاجار
مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان یکی از قدیم ترین بناهای تاریخی و مذهبی ایران است که معماری اسلامی را به تصویر کشیده است.
بخش های مختلف این مسجد شامل گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، ضمن چهار ایوانی شبستان‌ها، مدرسه مظفری محراب الجایتو هستند.
برج گنبد قابوس
برج گنبد قابوس یکی از بلندترین برج های آجری جهان است که در قرن یازدهم میلادی ساخته شده است.
این برج در شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد.
این برج معماری بی نطیری دارد که گردشگران زیادی سالانه از آن دیدن می کنند.
کاخ گلستان
کاخ گلستان در هر تهران قرار دارد و از معروف ترین مکان های دیدنی است.
قدمت این کاخ به دوره قاجار برمی گردد و محل سکونت شاه های قاجار بوده است.
کاخ گلستان شامل قسمت های ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، نگارخانه، تالاراصلی، موزه مخصوص، حوضحانه، تالار برلیان، عمارت شمس العماره، عمارت بادگیر، عکسخانه و تالارالماس می باشد.
شهر سوخته
شهر سوخته، بقایای شهر باستانی در سیستان و بلوچستان قرار دارد.
شهر سوخته از کهن ترین شهرهای دنیاست، قدمتی 6000 ساله داشته و 280 هکتار وسعت دارد.
این شهر دارای پنج قسمت اصلی بوده که شامل بخش مسکونی، بخش‌های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم قرار دارند.
روستای صخره ای میمند
روستای صخره ای میمند در شهر بابک استان کرمان قرار دارد و از نخستین سکونتگاه های بشر بوده است.
مردم این روستا در خانه سنگی و دستکند هایی که قدمت چند هزار ساله دارند زندگی می کنند.
میمند علاوه بر جذابیت خانه های سنگی، طبیعت بسیار زیبایی نیز دارد.
شهر باستانی شوش
شهر شوش نیز یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جهان است و در استان خوزستان قرار دارد .
از آثار تاریخی و بناهای باستانی شهر شوش می‌توان به کاخ آپادانا، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی ها اشاره کرد.
قنات های ایران
قنات ایرانی از نظر قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصات منحصر به فرد هستند.
11 قنات ایرانی در میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند که شامل قنات های زیر هستند:
- قنات قصبه گناباد
- قنات بلده فردوس
- قنات های حسن آباد مشیر
- قنات زارچ یزد
- قنات ابراهیم آباد اراک
- قنات مزد آباد میمه
- قنات وزوان در بخش میمه اصفهان
- قنات دو طبقه اردستان
- قنات جوپار
- قنات اکبرآباد بم
- قنات قاسم آباد بروات در کرمان
دشت لوت
بیابان لوت در جنوب شرقی ایران واقع شده است و اولین اثر طبیعی ایران است که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
دشت لوت در اثر فرسایش خاک و باد به وجود آمده است و چشم اندازهای طبیعی شگفت انگیزی دارد.
این بیابان در برخی سال ها به عنوان گرم ترین نقطه جهان معرفی شده است.
شهر تاریخی یزد
بافت و ساختار معماری شهر یزد از بارزترین نمونه های معماری خاص اقلیم های گرم و خشک در دنیاست.
بادگیرها، گنبد ها و مناره ها از نمادهای معماری خاص این شهر هستند.
همچنین آثار تاریخ و فرهنگی یزد گردشگران و توریست های بسیاری را به سوی خود جذب می کند.
مجموعه باستان شناسی ساسانی
مجموعه باستانی که در استان فارس و در بخش‌های فیروزآباد، بیشاپور و سروستان واقع شده اند.
استان فارس بیشترین آثار باستانی از دوران ساسانیان را دارد.
این سازه های تاریخی به شرح زیر می باشند:
- قلعه دختر
- سنگ نگاره پادشاهی اردشیر بابکان
- سنگ نگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان
- شهر گور
- کاخ اردشیر بابکان
- شهر بیشاپور
- غار شاپور
- کاخ ساسانی سروستان
جنگل های هیرکانی
جنگل های هیرکانی در حاشیه دریای خزر قرار دارد و انواع گیاهان و جانوران را دارا می باشد.
این جنگل ها دومین جاذبه طبیعی ایران است که در میزاث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
درختان این جنگل‌ها بقایای دوره سوم زمین شناسی (حدود 65 میلیون سال پیش تاکنون) هستند که از دوره‌های یخبندان جان سالم به در بردند.
از درختان مشهور این منطقه می توان به درختان راش، لیلکی، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد، انجیلی و … اشاره کرد.
راه آهن سراسری ایران
نخستین اثر صنعتی ایران که در یونسکو ثبت شده است راه آهن سراسری ایران است و حدود 1400 کیلومتر طول دارد.
در مسیر راه آهن، جاذبه های طبیعی زیبا، بناها، پل ها، کوهستان ها، تاسیسات و … عبور می کند و از لحاظ گردشگری نیز مورد اهمیت است.
منطقه اورامانات یا هورامان
اورامانات منطقه ای در بین استان های کرمانشاه و کردستان است که دارای روستاهایی با معماری خاص و پلکانی می باشد.
ساکنان این منطقه آداب و رسوم سنتی و مراسم خاص خود را حفظ کرده اند.
